– सुनील बाबु पन्त
“लिङ्ग परिवर्तनपछि म सुन्दर भएँ तर जीवनभरको ‘असहजता’ साथमा आयो।”
– सन्ध्या लामा, ट्रान्स महिला
झन्डै १६ वर्षअघि, नेपालमा ट्रान्स (परालैङ्गिक) स्वास्थ्यसम्बन्धी कुनै संरचना थिएन—न प्रशिक्षित चिकित्सक, न मनोसामाजिक सल्लाह, न नै वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित हर्मोन थेरापी सेवा।
त्यो समयमा सन्ध्या लामाले हर्मोन थेरापीको सुरुवात गर्भनिरोधक चक्कीबाट गरिन्—जसको उद्देश्य महिलाहरूको प्रजनन नियन्त्रण हो। पछि उनी बैंकक पुगिन् लिङ्ग परिवर्तन शल्यक्रिया गर्न, केही ट्रान्स महिलाहरू(जन्मिँदा छोरा भएका तर आफैँलाई महिला ठान्ने)ले पाएको शारीरिक रूप र मिडियामा देखिएको सौन्दर्यले प्रेरित भएर।
तर शल्यक्रियापछि केही दिनमै उनको शरीरमा गम्भीर संक्रमण भयो। पिसाब रोकियो, शरीर सुन्नियो, र अवस्था जटिल भएपछि आपतकालीन रूपमा अस्पताल जानुपर्यो। पछि पिसाब नलीमा पुनः समस्या आएपछि भारतमा अर्को शल्यक्रिया गर्नुपर्यो।
“पानी पिउनै डर लाग्थ्यो, लामो यात्रा गर्न सक्दिन,” उनी सम्झिन्छिन्।
संक्रमण निको भयो, तर त्यसपछि सुरु भयो दीर्घकालीन पीडा—पिसाब रोक्न नसक्ने अवस्था, मोटोपन, डिप्रेसन, र स्थायी असहजता।
यो केवल सन्ध्याको कथा होइन—यो सौन्दर्यको नाममा ट्रान्स शरीरहरूमाथि भइरहेको मौन हिंसाको कथा हो।
घोडीको पिसाबदेखि हर्मोन थेरापीसम्म: अदृश्य औद्योगिक शोषण…
नेपालका कतिपय ट्रान्स महिलाहरूले इस्ट्रोजेनयुक्त औषधीहरू, जस्तै Premarin, प्रयोग गर्छन्। धेरैलाई थाहा छैन—यो औषधी अष्ट्रेलिया र अमेरिकामा गर्भवती घोडीको पिसाबबाट बनाइन्छ।
यस उद्योगमा हजारौँ घोडीहरूलाई कृत्रिम रूपमा गर्भवती बनाइन्छ, तिनीहरूलाई अत्यन्त सानो खोरमा राखिन्छ, हिँडडुल निषेध गरिन्छ, र दिनहुँ पिसाब संकलन गरिन्छ।
यो पशु अत्याचारको निर्मम चक्रबाट निकालिएको इस्ट्रोजेन औषधी, विकासोन्मुख देशहरूका ट्रान्स व्यक्तिहरूको शरीरमा “प्रगति” को नाममा प्रवाहित गरिन्छ।
नेपालमा यस्ता औषधीहरू केही फार्मेसीहरू र अनौपचारिक नेटवर्कहरूबाट उपलब्ध छन्—तर बिना चिकित्सकको निगरानी, बिना परीक्षण, र बिना दीर्घकालीन योजना।
यो केवल औषधी होइन—जीवनसँग गरिएको प्रयोग हो।…
खतरनाक दीर्घकालीन असरहरू: जुन कहिल्यै सार्वजनिक गरिँदैनन्:
मधुमेह (Type 2 Diabetes) को जोखिम
हृदयघात र उच्च रक्तचाप, मिर्गौला र कलेजोमा क्षति, ओस्टियोपोरोसिस (हड्डी कमजोर हुने)
यौनाङ्गीय संवेदनशीलता गुम्ने, संक्रमणको जोखिम, डिप्रेसन, आत्महत्याको प्रवृत्ति
हर्मोनको अर्को अनुहार: ट्रान्स पुरुषहरूको अनुभव…
स्मरणीय छ, यो सौन्दर्य-संकट केवल ट्रान्स महिलाहरूको मात्र होइन—ट्रान्स पुरुषहरू (जन्मिँदा छोरी भएर जन्मिएका तर आफैँलाई पुरुष ठान्ने) ले पनि गहिरो स्वास्थ्य जोखिम भोगिरहेका छन्।
टेस्टोस्टेरोन थेरापी लिने ट्रान्स पुरुषहरूमा निम्न समस्या देखिने गरेका छन्:
मुटु रोग र उच्च रक्तचाप, यकृतमा असर र छाला समस्या, आक्रोश, डिप्रेसन र व्यवहारमा उतारचढाव, आवाज परिवर्तन, टाउकोमा कपाल झर्ने, यौन जीवनमा जटिलता, गर्भाशय र अण्डाशयमा दीर्घकालीन असन्तुलन, जसका कारणले गर्भाशय फाल्ने शल्यक्रिया गर्नुपर्छ
ट्रान्स पुरुषहरूमा पनि लिङ्ग निर्माण (phalloplasty) गर्ने शल्यक्रिया महँगो, जोखिमपूर्ण र लामो प्रक्रिया भएकोले, उनीहरू मानसिक, आर्थिक र सामाजिक तनावमा परेका छन्।
तर यी अनुभवहरूको सार्वजनिक बहस कहीँ छैन।…
यी असरबारे फार्मेसीहरू, अस्पतालहरू मौन छन्, र हर्मोन फ्याक्ट्रीहरू वा सर्जरी क्लिनिकहरूले सुन्दरताको प्रचारमा रमाइरहेका छन्।
ट्रान्स समुदाय यस्तो अवस्थाबाट गुज्रिरहेको छ जहाँ उनीहरू सवाल होइन, केवल ‘उपचार’ खोजिरहेका छन्—तर त्यो उपचार पनि पश्चिमी सौन्दर्यको अनुकरण बनेको छ।
रेन्बो क्यापिटलिज्म: पहिचान होइन, प्याकेज…
‘प्राइड’ महिनामा काठमाडौंका दूतावासहरूमा रेनबो झण्डा फहराइन्छ, तर त्यही बेला कुनै ट्रान्स केटा वा केटीले चोरीचोरी गर्भनिरोधक वा हर्मोन चक्की खाइरहेका हुन्छन्।
अन्तर्राष्ट्रिय दातृ निकाय, गैरसरकारी संस्थाहरू (NGO), र कर्पोरेट ‘इनक्लुजन’ कार्यक्रमहरूले ट्रान्स जीवनलाई पहिचान होइन, ‘प्याकेज’ बनाएका छन्—जहाँ फोटो र शरीरको प्रदर्शन परियोजना ‘सफल’ हुने मानिन्छ।
नेपालमा “तेस्रो लिङ्ग” लाई कानुनी मान्यता दिइएको भए पनि, ट्रान्स महिलाहरूले महिलाजस्तो देखिनुपर्ने, र ट्रान्स पुरुषहरूले पुरुषजस्तो देखिनुपर्ने मान्यताका कारण, पहिचान प्राप्त गर्न शरीर परिवर्तन गर्नुपर्ने, ‘शारीरिक मापदण्ड’ पूरा गर्नुपर्ने र ‘दस्तावेजीय प्रमाण’ पेश गर्नुपर्ने सन्दर्भमा गरिने अपमानजनक प्रक्रिया नै चिकित्सकीय जबर्जस्ती (medical coercion) हो।
जब पहिचान प्राप्त गर्न शरीरमा हस्तक्षेप गर्न बाध्य पारिन्छ, त्यो मुक्ति होइन—नयाँ किसिमको “बन्धन” हो।
हाम्रो आधारभूत प्रश्नहरू….
के ट्रान्स वा तेस्रो लिङ्गीहरूले हर्मोन थेरापी लिनैपर्छ?
के लिङ्ग परिवर्तन बिना सामाजिक वा कानुनी पहिचान असम्भव हुनुपर्छ?
के शरीर बदल्नु सशक्तीकरण हो कि केवल एउटा विकल्प मात्र?
के हाम्रा ट्रान्स वा तेस्रो लिङ्गीहरूको जीवन मापन सौन्दर्यले हुनुपर्ने हो कि स्वास्थ्य, सशक्तीकरण र आत्मसम्मानले?
हाम्रो आवश्यकता के हो?….
वैज्ञानिक र सुरक्षित हर्मोन थेरापी पहुँच – यदि, आवश्यक पर्यो भने मात्र,
पशु अधिकार-सम्मत औषधीको प्रयोग, मानसिक स्वास्थ्य सल्लाह र दीर्घकालीन परामर्श सेवा,
गैर-चिकित्सकीय पहिचान मोडल – जसले शरीर परिवर्तन नगरीकन नै कानुनी मान्यता र सामाजिक सम्मान सुनिश्चित गर्छ, आर्थिक सशक्तीकरण, सीप र विकल्पहरूको विस्तार,
निष्कर्ष: सौन्दर्य होइन, सम्मान खोजौं…
सन्ध्या लामाको शरीर सुन्दर देखिन्छ, तर त्यो सौन्दर्यको आडमा उनको जीवन थकित र असहज छ।
यो लेख केवल सन्ध्याको अनुभव होइन—यो सौन्दर्यको नाममा ट्रान्स शरीरमाथिको बजारिकरण, मौन हिंसा र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको खोक्रोपनको आलोचना हो।
हामीले अब प्रश्न उठाउनै पर्छ:
हामी सौन्दर्य दिइरहेका छौं कि स्वास्थ्य?
शल्यक्रिया दिइरहेका छौं कि सशक्तीकरण?
चक्की दिइरहेका छौं कि पहिचान?
अब समय आएको छ—हामी सौन्दर्य होइन, सुरक्षा र सम्मानको पक्षमा उभिनु पर्छ।
